Arap Edebiyatının En Eski Fantastik Öyküleri İngilizcede
Arap edebiyatının bilinen en eski kısa hikâyeleri ilk defa İngilizceye çevrilmiş. Hikâyelerin, Binbir Gece Masalları’ndan çok daha fantastik olduğu söyleniyor. Eseri keşfeden Alman şarkiyatçı Hellmut Ritter.
Bilmeyenler için Arap, edebiyat ve fantastik kelimelerinin aynı cümle içerisinde kullanılması bile başlı başına ilginç değil mi? Ama evet, Arapların muhteşem bir edebiyat geçmişleri var. Hatta çok meşhur bir Arap atasözü şöyle der: Kitap, insanın cebinde taşıdığı bahçe gibidir.
Binbir Gece Masalları, Arap edebiyatının dünya genelinde belki de en çok bilinen örneği. Şimdi ise ondan daha eski bir eser, El-Hikâyet’ül Acâib ve’l ahbar el-Gâribâ (Türkçeye sanırım Olağanüstü Hikâyeler ve Garip Havadisler olarak çevirebiliriz) Robert Irwin’in sunumu, Malcolm C. Lyons’ın çevirisiyle Tales of the Marvellous and News of the Strange adıyla yayınlanmış.
İlginç bilgi: “Acayip” yani “acaib”, aslında çoğul bir kelime, biz sıfat olarak kullanıyoruz ama aslında “acayiplikler” demekmiş. Ortaçağ Arap edebiyatında “acaib”, insan kavrayışını aşan, yani doğaüstü olayları içeren bir edebi türe işaret ediyormuş. İşte cindir büyüdür, birbirinden enteresan deniz yaratıklarıdır, bitkilerdir, hatta okyanus aşırı keşifler, hazine avları filan gibi. Baya bildiğiniz, fantastik edebiyat yani ama Ortaçağ Arap versiyonu.
İçerik: Tamamı 42 bölümden oluşan eserin bugüne maalesef 18 bölümü ulaşabilmiş ki bu da 26 kısa öyküye tekâbül ediyor. El yazması eserin yazı tipine bakılarak 14. yüzyılda kaleme alındığı anlaşılmış ama azarı ya da derleyicisi bilinmiyor. Fakat içeriğinden anlaşılan o ki, hikâyelerin bazıları 10. yüzyılda Suriye ya da Mısır civarında yazılmış ve/veya derlenmiş. Ve İslam’ın doğuşundan yaklaşık yedi yüzyıl sonra yazılmış olmasına karşın İslami unsurlar kadar, Hıristiyan ve hatta pagan inançlarından da izler taşıyor. Örneğin, Tanrı’nın insanların işlerine doğrudan müdahil olarak kahramanı kurtarması, bu izlerden sayılıyor.
Kim ne zaman fark etmiş, hangi dillerde yayınlanmış?
Böylesi eserler hep birileri tarafından “keşfedilir.” O birileri de çoğunlukla İngiliz, Alman, Fransız ve nadiren Türk olur. Bu eseri keşfeden de bir Alman şarkiyatçı olan Hellmut Ritter. (Kendisi, Ortaçağ Müslüman dünyasında bilim ve teknik konusunda bir duayen olan Fuat Sezgin’in de hocası imiş.) Ritter, Olağanüstü Hikâyeler’i, Ayasofya Camii’nin kütüphanesinde 1933 yılında keşfetmiş. Oraya nasıl gelmiş olabileceği de ayrı bir “olağanüstü hikâye.”
Kitabın Ayasofya Camii Kütüphanesi’nde ne işi varmış?
Yavuz Sultan Selim, 1517’de Kahire’yi Memlüklerden aldıktan sonra gelenek olduğu üzere yapılan yağmada, yani ganimet toplama işi esnasında kendi payına şehrin önemli kütüphanelerini de yağmalamış. Buradan elde ettiği Arapça el yazmaları da gemilerle İstanbul’a göndermiş ve eserler, camilerin kütüphanelerine dağıtılmış. Bu eser de bu şekilde Ayasofya Kütüphanesi’ne ulaşmış. İşte ta o zamandan bu zamana bi Müslüman bu kitabı fark etmemiş, ne kendisini ne değerini.
Ritter, eseri fark etmiş ve hatta yayınlamış ama Almancada. Çünkü Almanlık bunu gerektirir. Bugün, İngilizceye çevrilmediği için Türkçeye de çevrilmemiş olan pek çok nefis Almanca eser var. (Almanca çevirmenlere daha çok para ödemek istemeyen, Almanca yayınlardan bihaber yayınevleri utansın.) Arapça orijinali ise 1956’da yayınlanabilmiş.
Neyse ki Robert Irwin, bu eksikliği fark etmiş ve yayına hazırlanmasına ön ayak olmuş. 90’ların başında kafasına koymuş yayınlamak lazım bunu diye, eh işte ancak, yıl 2014, nihayet yayınlanıyor. (Bu da başka bir blog konusu olsun: Bazı kitapların yayınlanmasını bekleyene kadar yazıldığı dili öğrenmek neden çok daha mantıklıdır?)
Eserin Türkiye’de bir yayınevi tarafından yayın hakları alındı mı acaba? Alındıysa umarım İngilizceden değil Arapçadan çevrilir de fazla kayıp yaşanmamış olur. Yoksa onu bekleyene kadar Arapça mı öğrensek?
Kitabın kâşifi Hellmut Ritter epeyce önemli bir bilim insanı, şurada baya geniş bilgi var hakkında: http://www.iranicaonline.org/articles/hellmut-ritter
Haberin orijinali için şuraya bakabilirsiniz: http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/books/features/the-earliest-known-arabic-short-stories-in-the-world-have-just-been-translated-into-english-for-the-first-time-9859833.html